Δημοκρατία και σύγχρονη τεχνολογία: ένα καινό όραμα

Είναι πλέον κοινός τόπος στην πολιτική της χώρας μας ο χαρακτηρισμός των πολιτικών διαδικασιών ως παρακμιακές, μη δυνάμενες να εκφράσουν την πραγματική βούληση των πολιτών. Η πρώτη ιδιότητα σε ένα υγιές κράτος είναι η πολιτική, με την έννοια που ο κάθε πολίτης θέλει - για μένα, οφείλει - να είναι πολιτικοποιημένος. Η μεγάλη όμως σύγχυση που τα τελευταία χρόνια διαμορφώθηκε ανάμεσα στο τι σημαίνει πολιτικοποιημένος και τι κομματικοποιημένος, δε βοήθησε στο να διαμορφωθούν συνθήκες ανάπτυξης συγκεκριμένων πολιτικών προτάσεων, ειδικότερα στη χώρα μας. Η πολιτική φιλοσοφία στην Ελλάδα αναλώνεται σε μια στείρα αναφορά στον αρχαίο και σύγχρονο τρόπο πολιτεύεσθαι, δίχως η πολιτική σκέψη να ξεφεύγει από τις συμπληγάδες ενός πολιτικού σκηνικού που, κατά κοινή ομολογία, πλέον είναι ξεπερασμένο.

Στα πλαίσια των παραπάνω σκέψεων, θεωρώ πως είναι επιβεβλημένη η συγκρότηση ξεχωριστής πολιτικής δεξαμενής σκέψης που θα διαμορφώσει νέα δεδομένα στο σύγχρονο τρόπο πολιτεύεσθαι. Τα δεδομένα αυτά θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τόσο τις αρχαίες πηγές και τους παράγοντες που οδήγησαν το πολίτευμα της Δημοκρατίας στη σημερινή επικράτησή του στα ανεπτυγμένα κράτη, όσο και στον τρόπο που η σύγχρονη τεχνολογία θα μπορούσε να αξιοποιηθεί, ώστε η δημοκρατία να λάβει καινούργιες διαστάσεις ανάπτυξης. Δε θεωρώ απαραίτητο, αυτή η δεξαμενή σκέψης που θα συγκροτηθεί να διεκδικεί να προσκομίσει καινές ιδεολογικές αναφορές. Ο πατριωτισμός, η σωστή δημοκρατική πολιτική δράση, η ελπίδα για μια Ελλάδα περήφανη για την ιστορία της, την παράδοσή της και την πολιτική της δράση, θα καθορίζουν τους στόχους αυτής της δεξαμενής σκέψης. Αυτό που οφείλουμε να προάγουμε είναι μια καινούργια μορφή πολιτικής δράσης, με βασικό στοιχείο την αξιοποίηση και χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στο μεγαλύτερο φάσμα της πολιτικής δραστηριότητας, ώστε η τελευταία να γίνει πιο άμεση και αποτελεσματική.

Πολλά ακούγονται περί διενέργειας δημοψηφίσματος, επικράτησης άμεσης δημοκρατίας, αναθεώρησης Συντάγματος, ακόμη και σχηματισμός συντακτικής συνελεύσεως. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στην ίδια σκέψη: ο κοινοβουλευτισμός δέχεται, ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία του, ειδικότερα κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης, πρωτοφανή επίθεση. Όμως θα πρέπει να προσεχθούν κάποια συγκεκριμένα ζητήματα.Οπωσδήποτε, ο κοινοβουλευτισμός διαθέτει πάρα πολλά τρωτά σημεία, ώστε να συνεχίσει να υφίσταται με τις ίδιες αρχές που υφίστατο ως τα σήμερα. Η απόλυτα άμεση δημοκρατία, όμως είναι μάλλον ανέφικτη. Ορθότερο θα ήταν ένα μικτό σύστημα με τις εξής βασικές αρχές:

§  Συμμετοχή όλων των πολιτών στην ενάσκηση της νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας. Το Σύνταγμα του Κράτους οφείλει να επιτρέπει την ενάσκηση των παραπάνω εξουσιών με άμεση εκπροσώπηση. Εκπροσώπηση δι’ αντιπροσώπων επιτείνει τόσο τις κοινωνικές ανισότητες, όσο και τις πολιτικές διαστρεβλώσεις της πραγματικής θέλησης του λαού. Τα τελευταία γεγονότα το αποδεικνύουν έμπρακτα.

§  Η νομοθετική εξουσία οφείλει να ασκείται από συλλογικό όργανο πολιτών που κληρώνονται, καθώς και ειδικό όργανο σύνταξης των νόμων που δε θα συμμετέχει στις τελικές αποφάσεις του συλλογικού οργάνου. Ο θεσμός δηλαδή των Βουλευτών δε θα πάψει να υφίσταται. Θα είναι όμως άλλος ο ρόλος του και άλλη η θέση του στην πολιτική ζωή.

§  Η εκτελεστική εξουσία θα ασκείται από αιρετό πολίτη, μέσα από άμεση ψηφοφορία όλων των πολιτών κι όχι μέσω του νομοθετικού οργάνου, ο οποίος και θα προτείνει – χωρίς δικαίωμα παρέμβασης, αρνησικυρίας ή επιβολής – μέλη που θα στελεχώνουν το Εκτελεστικό όργανο, το οποίο και θα αφορά σε όλους τους βασικούς τομείς της δημόσιας ζωής (Εκπαίδευση, Υγεία κλπ). Τα μέλη του Εκτελεστικού Οργάνου θα είναι επίσης αιρετά με άμεση ψηφοφορία όλων των πολιτών.

§  Η ενάσκηση της δικαστικής εξουσίας δύναται να συμβεί μέσω ενός μικτού συστήματος απονομής δικαιοσύνης, το οποίο θα βασίζεται τόσο στην ύπαρξη ειδικού σώματος Δικαστών, όσο και στη σύγχρονη συμμετοχή και παρουσία σώματος ενόρκων σε ΚΑΘΕ μορφή απονομής δικαιοσύνης μέσω των οργάνων απονομής της (είτε αυτά είναι αστικά, είτε ποινικά, είτε διοικητικά δικαστήρια και πάσης φύσεως αντίστοιχα όργανα). Η ύπαρξη ειδικού σώματος Δικαστών κρίνεται απαραίτητη, καθώς τα σύγχρονα κράτη διαθέτουν πολύπλοκο νομικό σύστημα. Η παρουσία σώματος ενόρκων, όμως είναι επίσης απαραίτητη, καθώς θα θεραπευτούν βασικά συμπτώματα διαφθοράς της δικαστικής εξουσίας, μονομερούς ενάσκησης εξουσίας (π.χ. δικαστήρια με αποφάσεις ενός και μόνο δικαστού τείνουν να διαμορφώνουν σύστημα εντελώς μονοδιάστατο και χαμηλού κύρους), καθώς και παρερμηνειών του νόμου.

§  Η ισονομία οφείλει να αποτελεί συστατικό στοιχείο· Η ισηγορία το ίδιο. Κατά συνέπεια, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, καθορισμένα με νόμο, θα συγκαλείται ηλεκτρονική Συνέλευση πολιτών, στα οποία θα συζητούνται και, αν απαιτείται, κατόπιν θα ψηφίζονται τόσο θέματα Ημερησίας Διατάξεως που θα εισηγείται το Εκτελεστικό Όργανο, όσο και θέματα Εκτάκτου Ενδιαφέροντος που θα εισηγούνται ηλεκτρονικά οι πολίτες.Ένα επιμέρους συμπέρασμα των παραπάνω σκέψεων οφείλει να είναι και το εξής: το ίδιο το σύστημα του κοινοβουλευτισμού όντως παράγει όλα αυτά τα φαινόμενα που έχουν δημιουργήσει και την παρούσα κρίση. Δεν είναι όμως ούτε σωστή, ούτε δικαιολογημένη η απόλυτη γενίκευση πως όλοι όσοι το υπηρετούν είναι διεφθαρμένοι. Η επίθεση κατά του κοινοβουλευτισμού ας παραμείνει στο πλαίσιο των ιδεών κι ας μη στρέφεται κατά μεμονωμένων ή ολόκληρων των εκπροσώπων του. Η βία είναι κατακριτέα, κι οφείλει να είναι, σε κάθε μορφή δημοκρατικής πολιτείας.

§   Επειδή η εκπαίδευση ενός λαού είναι από τα σημαντικότερα, αν όχι το πιο σημαντικό στοιχείο, ανάπτυξης υγιούς πολιτικής ζωής, είναι επιβεβλημένη η αλλαγή πολλών από τα χαρακτηριστικά της. Εκπαίδευση η οποία, πρώτα απ’ όλα θα καλλιεργεί την αντίληψη της συμμετοχής Ένα σύστημα βασισμένο στις αρχές της άμεσης συμμετοχής, οφείλει να καλλιεργεί τη σημασία αυτής ακριβώς της συμμετοχής. Διαφορετικά δε θα είχε νόημα η οποιαδήποτε αντίστοιχη προσπάθεια. Κατά δεύτερον, θα εξάρει τη σημασία της δημιουργικότητας. Θα απαλείψει το απόλυτο στερεότυπο του βολέματος και του δήθεν δημόσιου χαρακτήρα της, που και μίζερος είναι και καλλιεργεί λανθασμένες αντιλήψεις του τύπου «μόνο στο Δημόσιο μπορώ να προσβλέπω». Έτσι,θα διαμορφώσει και την αναζήτηση του υγιούς κέρδους που θα παράγεται από την εργασία και θα περιθωριοποιηθούν αντιλήψεις που θεωρούν την υγιή επιχειρηματικότητα κλεψιά. θα ξαναδώσει πίστη στις αξίες όχι μόνο του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και του ελληνικού κράτους. Το κράτος δεν είναι κακό, ούτε όλοι οι εκπρόσωποί του είναι δυνάμει εγκληματίες ή απατεώνες. Θα προάγει την ελληνική ιστορία και παράδοση, όχι στη βάση του ότι μόνο οι έλληνες διαθέτουμε τέτοια, αλλά στη βάση ότι έχουμε έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό πολιτισμό. Δε χρειάζεται να γίνουμε ρατσιστές ή συνωμοσιολόγοι του τύπου «οι ξένοι θέλουν μόνο το κακό μας», ούτε να υιοθετούμε Βερεμικές ανοησίες του τύπου «σιγά την ιστορία μας».

Η πολιτική φιλοσοφία σήμερα δεν μπορεί να παραμένει σε στείρες αναλύσεις ή αναμάσημα των αρχών των πολιτευμάτων. Οφείλει και να διαμορφώσει νέα πλαίσια πολιτικής σκέψης. Αλλιώτικα, θα παραμείνει απλώς μια μορφή άγονης παρουσίασης ιδεών και συστημάτων, δίχως τον οραματισμό που ο κλάδος της πολιτικής φιλοσοφίας χρειάζεται.

Δ. Γκίκας,

Μ.Α. Συστηματικής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών,

Υπ. Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας