Η νέα μοιρολατρία της παγκόσμιας αγοράς

Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στη μοίρα. Παρότι, όμως αντιλήφθηκαν το αναπόφευκτο της μοίρας, δε θέλησαν να διακηρύξουν ως πολιτισμική θέση ή ως πολιτικό «πιστεύω» την απόλυτη υποταγή της Ανθρωπότητας σ’ αυτήν. Οι Αρχαίοι Έλληνες δεν έφτασαν στη μοιρολατρία. Κάτι τέτοιο θ’ αποστερούσε την ελευθερία βούλησης από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Απέναντι σ’ αυτήν την απολυτότητα της μοίρας, πρόβαλαν αντίσταση. Κανείς άνθρωπος δεν μπορεί, βέβαια να ελέγξει τη μοίρα. Μπορεί, όμως να ελέγξει τον τρόπο δράσης του απέναντι στο μοιραίο. Το είδος αυτό και το περιθώριο της αντίστασης του Ανθρώπου απέναντι στη μοίρα το είπαν «ελευθερία». Κι όπως ξέρουμε, αυτή η αντίσταση δεν απέβη μάταιη. Γέννησε έναν μεγαλειώδη πολιτισμό. Το Αρχαίο Θέατρο δραματοποίησε τον αγώνα αυτό του Ανθρώπου απέναντι στην απραξία που μπορεί να γεννήσει η κάθε μορφής μοιρολατρία. Σκληρή μοίρα έπεσε πάνω στην Αντιγόνη και την Ισμήνη. Όμως, οι δύο αδελφές δεν αντιμετώπισαν το χτύπημα της μοίρας με τον ίδιο τρόπο. Η Ισμήνη παρέμεινε άπραγη, δουλικά υποταγμένη στα κελεύσματα των ισχυρών του κόσμου της, ανήμπορη να αντισταθεί. Η Αντιγόνη δρα. Αρνείται να δεχτεί ως τετελεσμένο γεγονός τον ολοκληρωτισμό και τη βαναυσότητα της εξουσίας. Αντιστέκεται στη μοίρα. Στους καιρούς μας, μια νέα μορφή μοιρολατρίας κάνει την εμφάνισή της, εμπνευσμένη από την ανάπτυξη της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, που θέτει ως βασικό πρόταγμα μια δήθεν οικονομική ευημερία. Είναι διάχυτη η πεποίθηση ότι τα σημερινά κράτη δε διαθέτουν πολλά περιθώρια ελιγμών, δε διαθέτουν τη δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής του τρόπου ζωής τους, δε διαθέτουν σχεδόν κανένα περιθώριο αυτοδιάθεσης. Με το πρόσχημα της οικονομικής ασφάλειας, πολιτικοί υποδουλώνονται, πολίτες εξαγοράζονται, κι όλοι υποκύπτουν στον εκβιασμό «οφείλετε να πράττετε με ένα συγκεκριμένο τρόπο, αν επιθυμείτε να επωφεληθείτε από τις νέες οικονομικές συνθήκες και συσχετισμούς». Οποιοδήποτε πολιτικό μόρφωμα επιχειρεί να περιορίσει τον αδυσώπητο εναγκαλισμό της παγκόσμιας αγοράς, ανακαλύπτει ότι το εγχείρημα αυτό οδηγεί σε μια απροκάλυπτη απειλή, περί αναγκαστικής εξόδου από την παγκόσμια οικονομική δικτατορία που, ευθαρσώς και χυδαία, αποκαλούν «κοινότητα». Η μόνη ιδεολογία που θα μπορούσε να επιβιώσει στο νέο παγκόσμιο ανταγωνισμό, μας λένε, είναι ο άκρατος, κατ’ επίφασιν δημοκρατικός, φιλελευθερισμός. «Κι ενώ θα ήταν δυνατό μια κοινωνία να διοικείται διαφορετικά, το τίμημα θα ήταν η σχετική οικονομική παρακμή: ένα τίμημα που καμία κοινωνία δεν επιθυμεί να πληρώσει. Αυτή είναι η περιβόητη θέση «περί του τέλους της Ιστορίας», και πρεσβεύει ότι όλες οι κοινωνίες θα πιέζονταν από οικονομικούς παράγοντες, ώστε να διοικούνται με παρόμοιο τρόπο». Μ’ άλλα λόγια, όλες οι κοινωνίες θα ξεπουλούσαν την ελευθερία ύπαρξης και δράσης τους για τριάντα αργύρια. «Είναι αδιαμφισβήτητο ότι αυτό το είδος μοιρολατρίας θα υπονομευθεί από τα γεγονότα. Παρακολουθούμε ήδη μια ισχυρή αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση, η οποία λαμβάνει τη μορφή πολιτικών κινημάτων… παρατηρούμε τον αντίχτυπο της παγκοσμιοποιημένης αγοράς στα αναπτυσσόμενα έθνη και την ποιότητα του διεθνούς πολιτισμού. Τα κινήματα αυτά θέτουν υπό αμφισβήτηση τη θεωρία ότι η οικονομική ανάπτυξη είναι ο απώτερος στόχος, και αναζητούν τις αληθινές αξίες της ζωής μας, όπως και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε τις αξίες αυτές. »Όταν κάποτε ζητήθηκε από τον Τόμας Καρλάιλ να καταδείξει την πρακτική σημασία των αφηρημένων ιδεών, φέρεται να εξέφρασε την ακόλουθη άποψη: Κάποτε υπήρξε ένας άνδρας ονόματι Ρουσσώ, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο, το οποίο εμπεριείχε μόνο ιδέες. Η δεύτερη έκδοση βιβλιοδετήθηκε με το δέρμα εκείνων που αρχικά τον ενέπαιξαν!» (David Miller, Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την πολιτική φιλοσοφία, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, σ. 14 κ. εξής). Καμία αντίσταση δεν είναι μάταιη. Ο ελεύθερος άνθρωπος πάντα καταφεύγει στην αντίσταση. Ο ελεύθερος άνθρωπος δε χρησιμοποιεί ποτέ τα χτυπήματα που δέχεται από τη μοίρα ως δικαιολογία απραξίας, αλλά ως εφαλτήριο δράσης. Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν υποτάσσεται ποτέ στα κελεύσματα των ισχυρών της γης, ούτε διανοείται ποτέ να αποκαλέσει τα κελεύσματα αυτά «μοίρα»! Το πιο σημαντικό: ο ελεύθερος άνθρωπος αναγνωρίζει κάθε μορφή δουλείας, όπως κι αν μεταμφιέζει αυτή τους όρους επιβολής της και στέκεται πάντα απέναντί της! Δ. Γκίκας, Υπ. Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας Ιονίου Πανεπιστημίου